مخاطب تبلیغات، مصرف کننده و خریدار

بین مصرف کننده (consumer)، مخاطب تبلیغات (audience of advertising) و خریدار (buyer) تفاوت وجود دارد. لزوما مصرف کننده کالا، در تبلیغات تجاری مخاطب تبلیغ قرار نمی گیرد. یکی از مخاطبان تبلیغات تجاری که بعد از جنگ جهانی دوم بسیار مورد توجه بازاریابان قرار گرفتند، کودکان بودند.

سنت رزق

ابعاد سنت رزق

می توان ذیل دو عنوان رزق مقدر و قبض و بسط رزق ابعاد سنت رزق را توضیح داد. یک قسمت از سنت الهی در خصوص رزق موجودات این است که رزق تقدیر شده است. بعد دیگر سنت رزق این است که رزق انسان به واسطه حکمت ها یا عواملی به اراده الهی دچار قبض و بسط می شود که در زیر به توضیح آن پرداخته خواهد شد.

بقیه مطلب را در ادامه مطلب بخوانید

عوامل زیاد شدن برکت و روزی 5

در روایات، راستی لسان و عمل عاملی برای کسب برکت و روزی معرفی شده است:

• رسول الله ^{صلى الله علیه و آله}:الوَفاءُ وَالصِّدقُ یَجُرّانِ الرِّزقَ (الفردوس: ۴، ۴۳۶، ۷۲۶۸) وفا و راستى، روزى مى آورند.
•  رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} :إذَا التّاجِرانِ صَدَقا بورِکَ لَهُما، فَإِذا کَذِبا وخانا لَم یُبارَک لَهُما. (بحارالأنوار: ۱۰۳،۹۵،۱۴) اگر دو معامله گر راست بگویند، براى هر دو خجسته مى­شود. پس هرگاه دروغ بگویند و خیانت کنند، براى هیچ کدام خجسته نخواهد بود.
• قالَ رَسُولُ اللّه‏ِ ^{صلی الله علیه و آله}: اَلتّـاجِرُ الصَّـدُوقُ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ یَوْمَ الْقِیامَةِ. (میزان الحکمه جلد1، ص528) بـازرگان راستـگو روز قیامت در سایه حمایت خداست.
• قالَ رَسولُ اللّهِ ^{صلى الله علیه و آله} : البَیِّعانِ بِالخِیارِ ما لَم یَتَفَرَّقا ـ أو قالَ : حَتّى یَتَفَرَّقا ـ فَإِن صَدَقا وبَیَّنا بورِکَ لَهُما فی بَیعِهِما ، وإن کَتَما وکَذِبا مُحِقَت بَرَکَةُ بَیعِهِما (کنز العمّال: ۴ ، ۴۶ ، ۹۴۳۲) پیامبر خدا فرمود: «دو معامله گر، تا از هم جدا نشده اند، اختیار [ فسخ معامله را] دارند. پس اگر راست بگویند و [عیب را] آشکارا بیان کنند، دادوستد براى هر دو، برکت خواهد داشت؛ و اگر [عیب را] بپوشانند و دروغ بگویند، برکت از دادوستدشان رخت برمى بندد.»

عوامل زیاد شدن برکت و روزی 4

خوش خلقی و برخورد خوب در رفتار ظاهری یکی دیگر از عواملی است که در روایات به عنوان عامل افزایش برکت و رزق معرفی شده است. اثر ظاهری و طبیعی خوش رفتاری نیز این است که مشتری تمایل و رغبت بیشتری برای خرید و معامله با افراد خوش خلق دارد و این عامل به رونق کسب و کار افراد خوش خلق کمک خواهد کرد:

• رسول اللّه ^{صلى الله علیه و آله} :حُسنُ الخُلُقِ وکَفُّ الأَذى یَزیدانِ فِی الرِّزقِ.­(الفردوس: ۲،۱۴۰، ۲۷۱۳) خوش اخلاقى و نیازردن دیگران، روزى را مى­افزاید.
• الإمام­علیّ ^{علیه السلام}: عَلَیکُم بِالسَّخاءِ وحُسنِ الخُلُقِ؛ فَإِنَّهُما یَزیدانِ الرِّزقَ ویوجِبانِ المَحَبَّةَ. (غررالحکم: ۶۱۶۱) بخشنده و خوش اخلاق باشید، که این دو صفت، روزى را مى­افزایند و محبّت مى­آورند.
• الإمام الصادق ^{علیه السلام} :حُسنُ الجِوارِ زِیادَةٌ فِی الأَعمارِ، وعِمارَةُ الدِّیارِ. (الکافی: ۲ ، ۶۶۷ ، ۷ ) خوش رفتارى با همسایه، مایه فزونى عمرها و آبادى سرزمین هاست.
• الإمام الصادق ^{علیه السلام} :حُسنُ الجِوارِ یَزیدُ فِی الرِّزقِ. (الکافی: ۲، ۶۶۶، ۳) رفتار نیک با همسایه، روزى را مى افزاید.
• الإمام علیّ ^{علیه السلام} : فی سَعَةِ الأَخلاقِ کُنوزُ الأَرزاقِ (بحارالأنوار: ۷۷،۲۸۷،۱) در خوش اخلاقى، گنجینه هاى روزى نهفته است.
• الإمام زین العابدین ^{علیه السلام} :القَولُ الحَسَنُ یُثرِی المالَ، ویُنمِی الرِّزقَ، ویُنسِئُ فِی الأَجَلِ (بحارالأنوار: ۷۱ ،۳۱۰، ۱)گفتار نیکو، ثروت را مى افزاید، روزى را رشد مى­دهد و مرگ را به تأخیر مى اندازد.

عوامل زیاد شدن برکت و روزی 3

مفهوم زیبای دیگری که در اخلاق کسب و کار باید به آن پرداخت، مدارا نمودن در روابط تجاری و معاملات است. در روایات مدارا نمودن و عدم سختگیری در کسب و کار را عامل فزونی برکت معرفی کرده ­اند:

• رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} :إنَّ فِی الرِّفقِ الزِّیادَةَ وَالبَرَکَةَ و مَن یُحرَمِ الرِّفقَ یُحرَمِ الخَیرَ (الکافی: ۲، ۱۱۹، ۷) در مدارا، فزونى و برکت است، و هر که از مدارا محروم باشد، از خیر، محروم گشته است.
• رسول الله ^{صلى الله علیه و آله}: الرِّفقُ یُمنٌ، وَالخُرقُ شُؤمٌ. (بحارالأنوار ج۷۵،ص۵۹،ح۲۳) مدارا، خُجستگى است و خشونت، شومى.
• الإمام علیّ ^{علیه السلام}: مَنِ استَعمَلَ الرِّفقَ استَدَرَّ الرِّزقَ (غررالحکم،۸۶۴۷) هر کس مدارا را به کارگیرد، روزى را سرشار ساخته است.
• الإمام علیّ ^{علیه السلام}: التَّلَطُّفُ مِفتاحُ الرِّزقِ (أعلام الدین، ۹۶) لطف (مهربانى)، کلید روزى است.
• رسول الله ^{صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله}: مُداراةُ النّاسِ نِصفُ الإیمانِ ، و الرِّفقُ بِهِم نِصفُ العَیشِ. مدارا کردن با مردم نصف ایمان است و نرمى و مهربانى کردن با آنان نصف زندگى است .
• امیرالمومنین ^{علیه ‏السلام} : مُداراةُ الرِّجالِ مِن أفضَلِ الأعمالِ. مدارا کردن با مردمان، از بهترین کارهاست.
• رسولُ الله‏ِ ^{صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله} : أمَرَنی رَبّی بِمُداراةِ النّاسِ کَما أمَرَنی بِأداءِ الفَرائضِ. پروردگارم، همان‏ گونه که مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا کردن با مردم نیز فرمان داده است .

به عنوان مصادیقی از مدارا کردن در کسب و کار می­توان مهلت دادن برای پرداخت بدهی به فردی که بدهکار است، گذشت خطای کارمندی که از کرده خود پشیمان است و ... اشاره کرد. صفت نرمی و مدارا کردن با دقت و مراقبت در افراد فعال در عرصه کسب و کار ایجاد خواهد شد و در طول زمان افراد با مصادیق بسیاری از لزوم توجه به این اصل اخلاقی، مواجه خواهند شد.

عوامل زیاد شدن برکت و روزی 2

متصف بودن انسان به صفت امانت داری، منجر به روزی برای انسان است:

• رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} :الأَمانَةُ تَجلِبُ الغِنى (بحارالأنوار: ۷۵، ۱۱۴، ۶) امانتدارى، بى­ نیازى مى­ آورد.
• رسول الله ^{صلى الله علیه و آله}: الأَمانَةُ تَجلِبُ الرِّزقَ (الکافی: ۵ ، ۱۳۳، ۷) امانتدارى، روزى مى ­آورد.

این صفت آن قدر اهمیت دارد که تفاوتی نمی کند که طرف مقابل فرد امین، چه شخصیتی باشد:

عوامل زیاد شدن برکت و روزی 1

یکی از مهم­ترین بایدها در حوزه رفتاری از نگاه اسلام که تمام شئون رفتاری و عمل انسان را نیز در بر می­ گیرد، تقوای الهی است. تقوا هم بعد فردی دارد و هم بعد اجتماعی. یعنی اگر یک اجتماعی از انسان­ ها به گونه­ ای رفتار کنند که عمل اجتماعی آن بر اساس تقوا باشد، تقوای اجتماعی شکل خواهد گرفت. قرآن کریم تقوای اجتماعی را عاملی اصلی و مهم برای نزول برکت­های آسمانی معرفی می­ کند:

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَ اتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَـتٍ مِّنَ السَّمَآءِ وَالأَْرْضِ وَلَـکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَـهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ (الأعراف ۹۶)

و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتى از آسمان و زمین برایشان مى‏ گشودیم، ولى تکذیب کردند پس به [کیفر] دستاوردشان [گریبان‏] آنان را گرفتیم.

«جمله وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا ... دلالت دارد بر اینکه افتتاح ابواب برکت‏ ها مسبب از ایمان و تقواى جمعیت‏ها است، نه ایمان یک نفر و دو نفر از آنها، چون کفر و فسق جمعیت، با ایمان و تقواى چند نفر، باز کار خود را مى‏ کند.» (طباطبایی، 1374، ج‏8، ص254) این آیه به روشنی بر مسئولیت اجتماعی افرادی که در یک جامعه زندگی می­ کنند دلالت دارد، چرا که هویت اجتماعی و زندگی اجتماعی آنان باعث شده است که سنت­های اجتماعی بر آنان بار شده و از سرنوشت مشترکی نیز برخوردار شوند. از سوی دیگر بر اساس آیه فوق می­ توان ادعا نمود که رابطه مستقیمی بین برآیند اعمال اجتماعی یک جامعه و سنت­ های الهی حاکم بر هستی وجود دارد. زمانی که رفتارهای افراد یک جامعه متقیانه باشد، در این صورت سنت برخورداری از برکات الهی نصیب آن جامعه خواهد شد.

آیا کودک می تواند مخاطب تبلیغات تجاری باشد؟ (1)

یکی از تحقیقات خوبی که با غیر رویکرد حداقلی اسلامی مالی در حوزه مدیریت بازرگانی انجام دادم، در پاسخ به این سوال بوده است که آیا از نگاه شرع مقدس صغار می توانند مخاطب تبلیغات تجاری باشند؟ متن کامل مقاله از اینجا  دانلود کنید. (مقاله سوم)

امکان‌سنجی فقهیِ مخاطب واقع شدنِ صغار در تبلیغات تجاری

غلامرضا  مصباحی‌مقدم*                                                       

سعید مسعودی‌پور**                                                                                

چکیده

برای اثربخشی تبلیغات تجاری، بازار را بر اساس شاخص‌هایی بخش­بندی می‌کنند. یکی از ملاک­های بخش­بندی مشتریان، سن است که کودکان، بخشی از آن هستند. سؤال این پژوهش این است که از منظر اسلام، آیا صغار می‌توانند مخاطب تبلیغات تجاری واقع شوند؟ برای یافتن پاسخ، از سه منظر بحث شده است. نخست، کارکرد تبلیغات تجاری از منظر اسلام و غرب بررسی می‌شود. از منظر اسلام، هدف غاییِ تبلیغات تجاری، آگاه کردن مخاطب است؛ اما صغار به دلیل فقدان توان تشخیص نمی‌توانند مخاطب این گونه تبلیغات واقع شوند. دوم اینکه بر اساس دستور اسلام لازم است بر معاملات، عقلانیت، حاکم و هر گونه مانع در سر راه اِعمال عقلانیت در تخصیص درآمدها حذف شود. تبلیغات تجاری متعارف با استفاده از فنون روان‌شناسی، ذهن مخاطب را مسخَّر خویش می‌کند و او را تحت فرمان خود درمی‌آورد. کودکان با توجه به شرایط سنی خود، بیشتر تحت تأثیر این گونه تبلیغات قرار می‌گیرند و به واسطه فشارهای آنها بر والدین برای خرید، عقلانیت لازم، حاکم نخواهد شد؛ ضمن اینکه افراد برای تخصیص عقلایی منابع درآمدی، باید قدرت تشخیصِ تناسب محصول با نیاز خود و توان اولویت­بندی آنها را داشته باشند. در بحث سوم، موضوع فوق‌الذکر با قاعده «لاتعاونوا علی الإثم و العدوان» بررسی و مصادیقی از نقض این قاعده در موضوع مخاطب واقع شدن صغار ذکر می‌شود. در نهایت، با توجه به استدلال­های پژوهش، به نظر می‌رسد مشروعیتِ مخاطب قرار دادنِ صغار در تبلیغات تجاری از منظر اسلام، خالی از اشکال نیست.

واژگان کلیدی

تبلیغات تجاری، مخاطب تبلیغات، صغار، اسلام

---

* دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق (ع)

                                                                        

** دانشجوی دکتری مدیریت بازاریابی، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد تهران مرکز)، نویسنده مسئول

                                                                                                             

---

عوامل کم شدن برکت و روزی 7

مالی که از طرق نامشروع و حرام بدست آید، بی برکت خواهد بود:

•     أبو الحسن ^{علیه السلام} :إنَّ الحَرامَ لا یَنمی ، وإن نَمى لا یُبارَکُ لَهُ فیهِ ، وما أنفَقَهُ لَم یُؤجَر عَلَیهِ ، وما خَلَّفَهُ کانَ زادَهُ إلَى النّارِ . امام هادى ^{علیه السلام} : همانا حرام، افزایش نمى­یابد، و اگر افزایش یابد، برکتى در آن نیست ؛ و اگر آن را انفاق کند، پاداشى نمى­برد ؛ و اگر بر جاى گذارد، توشه اش به سوى آتش خواهد بود.
• رسول اللّه ^{صلى الله علیه و آله} :لا یَکسِبُ عَبدٌ مالاً مِن حَرامٍ فَیُنفِقُ مِنهُ فَیُبارَکَ لَهُ فیهِ ، ولا یَتَصَدَّقُ بِهِ فَیُقبَلَ مِنهُ ، ولا یُترَکُ خَلفَ ظَهرِهِ إلاّ کانَ زادَهُ إلَى النّارِ. (کنزالعمّال­: ج۴ ، ص۱۷ ، ح۹۲۸۰ و۹۲۸۱ ) بنده، مالى را از حرام به دست نمى آورد که از آن ، انفاق کند، مگر آن که خداوند در آن برکت قرار نمى دهد؛ و از آن ، صدقه نمى دهد، مگر آن که قبول نمى شود؛ و آن را پشتیبان خویش قرار نمى دهد (براى خود ذخیره نمى کند) ، مگر آن که رهتوشه او به جهنّم خواهد بود.
•    الإمام الصادق ^{علیه السلام} :کَثرَةُ السُّحتِ یَمحَقُ الرِّزقَ . (بحار الأنوار: ۷۸ ، ۲۵۶، ۱۳۳) زیاد شدن کسب حرام، روزى را نابود مى سازد.

عوامل کم شدن برکت و روزی 6

سبک شمردن نماز عامل دیگری است که منجر به کاهش برکت می شود:

• رسول اللّه ^{صلى الله علیه و آله} ـ فی بَیانِ ما یُصیبُ المُتَهاوِنَ بِصَلاتِهِ ـ أمَّا اللَّواتی تُصیبُهُ فی دارِ الدُّنیا: فَالاُولى: یَرفَعُ اللّه ُ البَرَکَةَ عَن عُمُرِهِ ، ویَرفَعُ اللّه ُ البَرَکَةَ مِن رِزقِهِ ، ویَمحُو اللّه ُ عز و جل سیماءَ الصّالِحینَ مِن وَجهِهِ، وکُلُّ عَمَلٍ یَعمَلُهُ لا یُؤجَرُ عَلَیهِ ، ولا یَرتَفِعُ دُعاؤُهُ إلَى السَّماءِ ، وَالسّادِسَةُ : لَیسَ لَهُ حَظٌّ فی دُعاءِ الصّالِحینَ. (بحار الأنوار: ۸۳ ، ۲۱، ۳۹) در بیان آنچه به سبک شمارنده نماز مى­رسد ـ امّا پیامدهاى دنیوى سبک شمردن نماز، نخست، آن که: خداوند، برکت را از عمرش برمى­دارد؛ نیز خداوند، برکت را از روزى اش برمى دارد؛ و خداوند، سیماى (نشان) صالحان را از چهره اش مى زداید؛ و هر عملى را که انجام مى­دهد، پاداش نمى یابد؛ و دعایش به آسمان، بالا نمى رود؛ و ششم، آن که: در دعاى صالحان ، بهره اى نخواهد داشت.