یک ملاحظه در مورد قیمت گذاری با اعداد خرد

یک مورد واقعی:

سوار تاکسی شدم، صندلی جلو. کرایه مصوب تاکسی رانی با برچسبی روی همه تاکسی ها به طوری که مسافر بتواند ببیند، نصب شده بود: کرایه مسیر 450 تومان. در مسیر یکی از مسافرها پیاده شد. پانصد تومانی به راننده داد و بدون این که راننده بخواهد تلاشی برای برگرداند بابقی پول بکند، راه افتاد. زیر چشمی راننده را برانداز کردم. محاسن و انگشتر و ان یکادی که به آیه وسطش نصب کرده بود و سایر مختلفات، باعث شد  تصمیمم را قطعی کنم. گفتم: "بخشید! کرایه این مسیر چقدر هست؟" راننده کمی گیج و آهسته گفت: "خب پانصد تومن!" در حالی که با سرم داشتم نرخ نامه را نشان می دادم گفتم: "پانصد تومن یا چهارصد و پنجاه تومن؟" گفت: "چهار و صد و پنجاه." گفتم: "پس چرا این خانمی که پیاده شد، پنجاه تومنش را پس ندادید؟" با جدیت گفت: "خب پنجاه تومنی نداشتم." از روی داشبوردش یکی دو تا پنجاه تومنی گذاشتم جلوش گفتم: "پس اینا چیه؟ تازه اشم اگه نداشته باشید باید به مسافر بگید که حلال بشه." بدون این که فکر کند کار اشتباهی انجام داده و از موضع بالا گفت: "این همه از صبح تا شب زحمت می کشیم، عرق می ریزیم حلال در نمیاریم. از ده تا مسافر یک نفر هم نمی گه پنجاه تومن من رو بده، حالا شما داری می گی پنجاه تومنم را بده" با این که عصبانی شده بودم آرام گفتم: "ببین بزرگوار! شما این پول را می خواهید ببرید سر سفره زن و بچه تون. شما هم که الحمدلله مذهبی هستید. این مراقبت باید از سمت شما باشه که کرایه را نرخ مصوب بگیرید. می تونید برید کمیته امداد پول درشت بدید، پول خرد بگیرید. این وظیفه شما است که حواستون باشه پول حلال در بیارید." با همان جدیت قبلی که کمی لجبازی هم به آن اضافه شد بود، گفت: "هیچم وظیفه من نیست! کمیته امداد پول خرد نمی ده. این همه دزدی کردند، سه هزار میلیارد بردند حالا..." پریدم وسط حرفش: "اما اینا دلیل نمی شه شما بی دقت باشید در مورد پولی که در میارید." این قضیه گذشت. چند هفته بعد دوباره دیدم توی ایستگاه خط نوبت همین بنده خداست. این بار عقب ماشین سوار شدم. ظاهرا هیچ اثری از صحبت های صورت گرفته ایجاد نشده بود، هم چنان کرایه ها 500 تومانی گرفته می شد.

طرح بحث:

قیمت تنها عنصر در آمیخته بازاریابی است که هزینه ای نیست. قیمت عبارت است از هزینه ای که مشتری حاضر است در قبال دریافت ارزش، پرداخت کند. در مورد این عنصر آمیخته، مباحث متعدد و فراوانی مطرح شده است و استراتژی های قیمت گذاری مختلفی بیان شده است. یکی از این استراتژی ها، قیمت گذاری روانی Psychological Pricing است. یعنی تحریک مخاطب از طریق عناصر روان شناختی. قیمت گذاری روانی به طرق مختلفی انجام می شود که یکی از آنها قیمت گذاری با اعداد خرد Odd Pricing است که موضوع نوشتار حاضر است. به عنوان مثال یک پاکت یک لیتری آب میوه این گونه ممکن است قیمت گذاری شود: 4950 تومان. دلیل های متعددی وجود دارد که بازاریابان از استراتژی قسمت گذاری با اعداد خرد استفاده می کنند که یک دلیل آن این است که مشتری غالبا جز صحیح قیمت را می بیند. مثلا قیمت 4950 تومان در ذهن او، تمرکز بیشترش روی 4000 تومان می رود.

فعلا در خصوص این که آیا این شیوه قیمت گذاری از نظر اسلامی، اشکال دارد یا نه، بحثی قرار نیست ارائه بشود. فقط نکته مهم و کلیدی که باید به آن توجه داشت این است که مبلغ باقی مانده این نحوه قیمت گذاری تا مبلغ گرد شده، غالبا توسط فروشنده به مشتری پرداخت نمی شود. یعنی اگر شما برای خرید یک پاکت آب میوه به قیمت 4950 تومان به فروشگاهی مراجعه کنید و یک اسکناس 5000 تومانی بدهید، غالبا فروشنده ای نیست که باقی پول را به شما برگرداند. اگر چه اکثر خریداران نیست به باقی این پول، بی تفاوت هستند و ارزشی برای آن قائل نیستند، اما در صورت عدم رضایت، فروشنده مالک این پول نخواهد بود و این مال نامشروع است. ضمن این که هر چقدر این پول باقی مانده به نسبت کل قیمت عدد بزرگتری باشد، غالباً تعداد بیشتری تمایل به مطالبه آن دارند.

در روایتی از امیرالمومنین آمده است که در گرفتن حق خود هر چند هم اندک باشد، خجالت نکشید. از سوی دیگر مشکل کمبود پول خرد، یک مشکلی هست که بالاخره در هر جامعه ای وجود دارد. به نظر می رسد راهکار در اصلاح این شیوه قیمت گذاری است.

در موضوع کرایه تاکسی هم به نظر می رسد که سازمان تاکسی رانی می تواند به شکل بهتری عمل کند تا به صورت سیستمی و ناخواسته رانندگان را به سمت کسب مال نامشروع سوق ندهد. به عبارت دقیق تر، حداقل در حوزه های مربوط به امور حکومت که قیمت گذاری در اختیار دستگاه های دولتی است، قیمت گذاری باید به گونه ای باشد که مشکل گفته شده در آن نباشد تا افراد به واسطه عدم پرداخت مابقی ناچیز پول، دچار شبهه کسب مال حرام شوند. به عبارت دیگر به صورت سیستمی و حکومتی نباید به گونه ای رفتار کرد که مردم به دلایل و شکل های مختلف به سمت کسب مال نامشروع و حرام سوق داده شوند. یکی از نبایدها همین قیمت گذاری ساده است. در صورتی که قیمت ۵۰۰ تومان تعیین شود به نظر نمی رسد منجر به نارضاتی شود. در حالی که اگر قیمت به صورت خرد (۴۵۰ تومان ) تعیین شود، عدم رضایت برخی افراد به معنی کسب مال نامشروع است. این جنبه بعد نرم و فرهنگی و مربوط به کار تبلیغی نیست، یک امر سخت افزاری و قانونی است که به نظر اصلاح آن دشوار نیست.