چگونه تفکر سکولار در مدیریت جامعه دینی زمینه خشکسالی و کاهش امنیت غذایی را ایجاد خواهد کرد؟

باسمه تعالی

فلسفه دئیسم

نظریه ‏پردازان اقتصاد سرمایه ‏دارى با اعتقاد به فلسفه دئیسم (خداشناسى طبیعى) نقش خداوند را در خالقیت او منحصر کرده اند و یا از اساس، منکر وحى و دین شدند و یا آموزه ‏هاى پیامبران را به حوزه اخلاق و معنویّت مربوط دانستند که به بُعد آخرتى انسان ناظر مى‏شود؛ در نتیجه، آنان نیز در طراحى نظام سرمایه‏دارى، عقل و دانش بشرى را کافى دانسته، براى دین و تعالیم الاهى نقشى قائل نشدند.

بر اساس فلسفه «دئیسم»، خداوند، آفریدگار جهان هستى است و طبیعت را چنان بر اساس قانون ‏مندى ‏هایى پدید آورده که به صورت خودکار به حیات خود ادامه مى ‏دهد. در این بینش، خداوند پس از آفرینش، به هیچ وجه در امور جهان دخالت نمى‏ کند؛ زیرا قوانین طبیعى که او در طبیعت گنجانده است، چنان امور را پیش مى برد که بهترین وضعیت پدید مى ‏آید. به عبارت دیگر، خداوند در این بینش، همانند ساعت ‏ساز و معمارى است که پس از آفرینش جهان، کنارى رفته و به نظاره آفریده نظام ‏مند و با شکوه خود بسنده مى ‏کند. بر اساس این فلسفه، انسان ‏ها در تنظیم زندگى فردى و پدید آمدن نظام ‏هاى اجتماعى، به هدایت خدا و آموزه‏ هاى پیامبران نیازى ندارند و مى ‏توانند با کمک گرفتن از دانش بشرى و کشف قوانین حاکم بر طبیعت و رفتار انسان‏ها به طراحى آن ‏ها بپردازند.

منبرهایی که زمینه ساز سکولاریزم در جامعه هستند

چگونه تبلیغات دینی می تواند منجر به ناکارآمدی دین و نظامات اجتماعی در اداره امور جامعه شود؟

برقراری و پایداری نظامات اجتماعی در هر جامعه ای، وابسته به حمایت نظام ارزشی و هنجاری آن جامعه است. این که نظام سرمایه داری توانست متولد شود، رشد کند و به بلوغ برسد مدیون حمایت دینی مسیحیت پروتستانیسم بود. آن طور که وبر در اثر ارزشمند خود (اخلاق پروتستانیسم و روح سرمایه داری) در تحلیل جامعه شناختی سرمایه داری به این نکته مهم اشاره می کند که منشا توسعه تاریخی و جریانات عمده اجتماعی را نباید تنها منفعت طلبی و مال دوستی و ثروت اندوزی اقتصادی دانست، بلکه باید با صبغه روانی و دینی به تحلیل آنها پرداخت. از این جهت رشد سرمایه داری وامدار تفکر مذهبی و دینی است که کار را عبادت و اطاعت از فرمان الهی می داند. البته ناکارآمدی مفاهیم کلیسا باعث شد که با شکل گیری رنسانس، این گزاره های دینی به حاشیه رانده شود، اما اصل هنجاری و ارزشی بدون پشتیبانی تفکر دینی باقی بماند. اما هدف از طرح این موضوع رسیدن و تبیین یک گزاره است: موفقیت نظامات اجتماعی در گرو حمایت نظام ارزشی، هنجاری و دینی جامعه است. اگر فرضاً نظام تبلیغات تجاری به گونه ای طراحی و اجرا شود که مروج فرهنگ مصرف گرایی و تجمل گرایی نباشد، اما اگر نظام هنجاری و ارزشی و دینی (تبلیغ شده) جامعه را به سمت مصرف گرایی سوق دهد، بدون شک اهداف مطلوب محقق نخواهد شد.

مدیریت بدون فساد

پیش درآمد:

چندی پیش همایشی با موضوع مبارزه با فساد اداری در کشور برگزار شد. مرقومه رهبری و گلایه ایشان به عملکرد مسئولین در مقابله با فساد اداری پس از نامه معاون اول رئیس جمهوری و درخواست از ایشان صادر شد که به نظر می رسد این پیام برای آنها غیرمنتظره و پیش بینی نشده بود:

نفس اهتمام آقایان به امر مبارزه با فساد را تحسین می‌کنم، لکن این سمینار و امثال آن بناست چه معجزه‌ای بکند؟ مگر وضعیت برای شما مسئولان سه قوه روشن نیست؟ با توجه به شرایط مناسب و امیدبخشی که از لحاظ همدلی و هماهنگی و همفکری بین مسئولان امر وجود دارد، چرا اقدام قاطع و اساسی انجام نمی‌گیرد که نتیجه را همه بطور ملموس مشاهده کنند. توقع من از آقایان محترم این است که چه با سمینار و چه بدون آن، تصمیمات قاطع و عملی بدون هرگونه ملاحظه‌ای بگیرند و اجرا کنند. موفق باشید.

نه فقط جایگاه و رتبه جهانی ایران درمقابله با فساد، بلکه آمارها و اخبار داخلی حکایتگر وضعیت نامناسبی در مبارزه با فساد اداری است. مسئله بسیار جدی و مهمی که به نظر می رسد باید برای درمان آن چاره اساسی و البته فوری اندیشید.

در آمدی بر تحلیل انتقادی تبلیغات تجاری جایزه دار از منظر اسلامی

جمع بندی و نتیجه گیری مقاله ای که از تحلیل محتوای حدود ۸۰ تیزر جایزه دار و تحلیل انتقادی با تکیه بر آیات قرآن و روایات  نگارش شده است:

با توجه به شرایط رکود تورمی حاضر، تبلیغات تجاری جایزه­ دار قوت گرفته و به نظر می ­رسد در شرایط حاضر ابزار کارآمدی برای افزایش سودآوری بنگاه­ هاست؛ اگر چه این سودآوری منجر به آسیب ­های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جدی می­ شود. در پژوهش حاضر با تحلیل محتوای تیزرهای تلویزیونی جایزه­ دار مشخص شد که قسمتی از محتوای تبلیغات تجاری جایزه ­دار، به ارائه اطلاعاتی در خصوص جوایز، نحوه شرکت در قرعه کشی، زمان آن و ... اختصاص دارد. در این تیزرها تاکتیک های متعددی برای افزایش طمع و ولع در مخاطب در این تبلیغات مورد استفاده قرار گرفته است که از جمله آنها می­ توان به مقدار جایزه و نحوه اعلام آن، نشان دادن حالت و واکنش افراد در مقابل جوایز، ایجاد افزایش باور در مخاطب نسبت برنده شدن، ادعای سهولت برنده شدن جایزه، تحریک از طریق زیاد بودن شانس برنده شدن و تحریک به منظور عقب نماندن از دیگران برای بردن جایزه اشاره کرد. علاوه بر ایجاد ولع، در راهبرد اساسی دیگری تبلیغات تجاری جایزه دار سعی می­ کنند اطمینان کافی در مخاطب نسبت به وجود جوایز را ایجاد کنند. برای این کار تاکتیک­ هایی مانند توسل به آموزه­های دینی و اعتماد در مورد صحت وجود جوایز و سلامت قرعه ­کشی استفاده شده است.

علوم انسانی اسلامی، لازمه پیشرفت و حل مسائل

به نظر می رسد پیش از آن که بتوان میان دو عبارت «تهدید بودن اسلامی سازی علوم انسانی برای کشور» یا «مورد تهدید واقع شدن کشور به واسطه نبودن علوم انسانی اسلامی» قضاوت کرد، بایستی به صورت شفاف و البته مجمل در حد حوصله نوشتار حاضر، تبیینی از چیستی اسلامی سازی علوم انسانی ارائه کرد. در صورتی که ندادیم یا نخواهیم روشن کنیم منظور از اسلامی سازی علوم انسانی یعنی چه، به نظر می رسد قضاوت و داوری در مورد لزوم یا عدم لزوم آن، بسترها و لوازم آن و … قابل اتکا و پذیرش در مجامع علمی نباشد. قبل از طرح چیستی علم دینی لازم به ذکر است در خصوص این موضوع دیدگاه های متنوع و متعددی وجود دارد که وجوه افتراق و اشتراکی در بین آنها دیده می شود.

۱- علوم انسانی: با کدام مبنای جهان بینی و انسان شناسی؟
تفاوت عمده ای که در علوم انسانی و اجتماعی با سایر حوزه های علمی مانند حوزه های فنی و مهندسی، علوم پایه و پزشکی وجود دارد، تاثیر مبانی جهان بینی محقق و نظریه پرداز است. جهان بینی به تعبیر ساده یعنی نوع نگاه انسان به جهان، پدیده ها، خلقت، سایر انسان ها و هر آنچه که پیرامون او وجود دارد. آیا انسان جهان و خلقت را منحصراً مادی می بیند یا به افق برتر دیگری هم ایمان دارد؟ آیا هدف از زندگی و حیات انسان را تمتع و برخورداری مادی می بیند و حقوق و قانون را در در جهت بهره مندی مادی تنظیم می کند، یا قائل به وجود وحی و دستورات الهی و جهان پس از مرگ نیز هست؟ آنچه که نظام متعارف غرب به نام علم در حوزه انسان و اجتماع به خورد مصرف کنندگان بازمانده و عقب افتاده در حوزه علوم انسانی می دهد، ماحصل چهار صد سال تلاش جامعه دانشگاهی آنهاست. هیچ تئوری پردازی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، نمی تواند بدون پاسخ به این دست از سوالات تئوری خود را ارائه کند، حتی اگر تئوری ادعای جهان شمول بودن کند. به عبارت دیگر هر تئوری مبتنی بر مبانی و مبادی خاصی است، هر چند به صراحت گفته نشود و یا ادعای جهان شمول بودن این مبانی شود و به این وسیله خود را از این پرسش اساسی برهاند. از این حیث چون در تمام حوزه های انسانی و اجتماعی، سخن از انسان و اجتماع انسانی است، نمی توان بدون تعریف مشخصی از انسان اقدام به تئوری پردازی کرد؛ هر چند این تعریف به صراحت بیان نشود. از این حیث اسلامی سازی علوم انسانی که نقطه شروعش با تبیین مبانی و مبادی پذیرفته شده است، در همه رشته های علوم انسانی بایستی انجام شود. اگر چه در برخی از رشته ها این تاثیر می تواند شدیدتر شود.

لزوم کنترل حرص و طمع در نظام سازی دینی تبلیغات تجاری

در نظام ­سازی اجتماعی دینی و طراحی الگوی پیشرفت در ابعاد مختلف، باید توجه داشت که عنصر طمع در بهره­ مندی مادی و دنیوی باید کنترل شده حفظ شود؛ نه این به واسطه سهل ­انگاری و بی تفاوتی نظام تبلیغاتی (اعم از تجاری و غیرتجاری)  به عنوان محرک آن عمل کند. بر خلاف نظام اقتصاد سرمایه ­داری که مصرف ­گرایی و طمع­ ورزی از ارکان جدایی ناپذیر آن محسوب می­ شود، در نظام اقتصاد اسلامی این خصیصه، محدوده ممنوعه به حساب می ­آید. تنظیم و طراحی سازوکارها در حوزه­های مختلف الگوی پیشرفت باید به گونه­ای باشد که وارد این مسیر انحرافی نشود. در تبلیغات تجاری مطلوب در الگوی پیشرفت، تحریک و بر افروختن طمع مصرف کنندگان به منظور ترغیب آنها به خرید یک راهبرد سلبی محسوب می ­شود.

در لسان روایات آثار و نتایج گوناگونی برای حرص و طمع ذکر شده است که از جمله می ­توان به این موارد اشاره کرد: مبتلا شدن به فقر[1]، از بین رفتن جوانمردی[2]، بی حیایی[3]، خارج کننده ایمان از قلب[4]، مبتلا کردن انسان به عیب­ هاى زیاد[5]، بستری برای خیانت[6]، انگیزه ­هایی برای فرو افتادن در گناه[7]، به خطر افتادن سلامتی انسان[8] و ... اشاره کرد.

انحراف در دستگاه تبلیغ دین

برای نمایش مطلب باید رمز عبور را وارد کنید

مصرف محصولات به مثابه ابزاری برای تحقق آمال و آرزو

نوشتار حاضر بدون آن که بخواهد هیچ گزاره دینی را در تحلیل خود وارد کند، تنها در صدد تبیین فرآیند توسعه و گسترش تبلیغات تجاری که مبتنی بر توسعه چرایی مصرف صورت گرفته، در حد فهم نگارنده است. همه انسان ها به واسطه بعد مادی و فیزیکی خود، نیازمندی های مادی و دنیوی دارند که حفظ حیات آنها در گرو پاسخ به آنهاست. غالباً این نیازها که به عنوان نیازهای اولیه، نیازهای اساسی یا نیازهای فیزیولوژیک شناخته می شوند، در اولویت پاسخ قرار دارند. انسان به واسطه عقل محاسبه گر خود تلاش می کند تا درآمدهای خود را به گونه ای تخصیص دهد که بتواند در وهله نخست پاسخگوی این نیازها باشد. با این تبیین ساده و روشن، مصرف عبارت خواهد بود از بهره مندی انسان از محصولی که بتواند پاسخ نیازش را بدهد. در مرحله نخست تحلیل جامعه شناسی مصرف، کارکرد بهره مندی و استفاده از محصولات در رفع نیازهای مادی محدودو منحصر بود. اما در مرحله بعدی، مصرف تنها منحصر در بعد اقتصادی و مادی نشد. به عبارت دقیق تر مصرف محصول تنها به برآورده کردن سطح اولیه و نیازهای مادی محدود نمی شد و سطوح بالاتر نیازها مانند احساس عزت، شخصیت و هویت را برای افراد به همراه می آورد.

مصرف در دوران جدید، روندی است که در آن خریدار کالا، از طریق به نمایش گذاشتن کالاهای خریداری شده، فعالانه در تلاش برای خلق و حفظ هویت خویش است. (بوردیو، 1381، 42)

این تبیین جامعه شناسی از مصرف، به نظر وجه غالب در بسیاری از کشورها برای فروش محصولات شده است. به گونه ای که سعی می کنند علاوه بر منفعت مادی محصول، احساس هویت و شخصیت را برای کسانی که از این محصولات استفاده می کنند را به تصویر بکشد. مثلا این که سینک ظرف شویی یا شیر آب آشپزخانه چه برند یا محصولی باشد ارزش اجتماعی متفاوت ایجاد خواهد کرد. تیزر زیر نشان می دهد که محصولات تبلیغ شده را افراد مشهور (ورزشکار تنیس)، افراد پولدار (ماشین لوکس) و کسانی که زندگی آرام و لذت بخشی دارند (فضای داخل منزل) استفاده می کنند. لذا به مخاطب این گونه القا می شود که برای رسیدن به این موارد بایستی او نیز این محصول را مصرف کند.

شورش علیه علم سکولار

آنچه که نظام متعارف غرب به نام علم در حوزه انسان و اجتماع به خورد مصرف کنندگان بازمانده و عقب افتاده در حوزه علوم انسانی می دهد، ماحصل چهار صد سال تلاش جامعه دانشگاهی آنهاست. اگر چه بعضاً تلاش آنها به منظور ارائه تئوری قابل تسری بوده، اما ادعای جهان شمول بودن تئوری، بیشتر شبیه به طنز است تا گزاره قابل قبول در جامعه دانشگاهی. به همین جهت ابزارهای پژوهشی ارائه شده توسط آنها در حوزه علوم اجتماعی، سنجه هایی را برای اندازه گیری اعتبار بیرونی تئوری، ارائه کرده اند که قابلیت اتکا به تئوری در سایر موقعیت های انسانی و اجتماعی را مشخص می کند. نکته جالب اینجاست که غالباً هیچ سخنی از مبنای ایدئولوژیک مختار در تئوری های غربی نمی شود، در حالی که خود متکی بر تعریفی از جهان و انسان هستند. بدون شک نمی توان سخن از انسان و امور اجتماعی آن به میان آورد، اما از جهان بینی، انسان شناسی و غایت شناسی حرف نزد و تکلیف خود را با این موضوعات به روشنی بیان ننمود.

هیچ تئوری پردازی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، نمی تواند بدون پاسخ به این دست از سوالات تئوری خود را ارائه کند، حتی اگر تئوری ادعای جهان شمول بودن کند. به عبارت دیگر هر تئوری مبتنی بر مبانی و مبادی خاصی است، هر چند به صراحت گفته نشود و یا ادعای جهان شمول بودن این مبانی شود و به این وسیله خود را از این پرسش اساسی برهاند. به نظر می رسد سکوت علوم انسانی متعارف در عدم تبیین شفاف و روشن مبادی و مبانی تئوری های خود در حوزه های مختلف علوم انسانی، به منظور پیشگیری و ممانعت از مطرود واقع شدن آنها توسط مصرف کنندگان است. چرا که اگر تئوری پرداز مادی گرای و منفعت پرست بخواهد بی پرده مولفه های تئوری خود را بیان کند، مورد نفرت و طرد جوامعی می شود که مبنای یکسانی از نظر جهان بینی ندارند. لذا در برخی از حوزه های علوم انسانی(از جمله مدیریت بازاریابی) در بسته بندی تئوری برای ارائه به دنیا، مبانی و مبادی جهان شناختی فاکتور گرفته شده و به رویه و سطح کاربردی تئوری اکتفا می کنند.

تبلیغات تجاری جایزه دار: مروج سبک زندگی مصرفی حریصانه

فقه منفعل، فقه ناکارآمد

یکی از اشکالات اساسی که در نظام سازی بر اساس فقه حاضر وجود دارد، رویکرد انفعالی و محتاطانه آن نه از باب جاری ساختن اصل احتیاط بلکه از جهت عمل به اصل  «کُلُّ شَیْ‏ءٍ هُوَ لَکَ‏ حَلَالٌ‏ حَتَّى‏ تَعْلَمَ‏ أَنَّهُ حَرَامٌ بِعَیْنِهِ»  (الکافی،ج‏5 ، ص 313) است، در جایی که اصلاً محل تمسک به چنین اصلی نیست!

در خصوص شبهات حکمیه تحریمه که فقدان نص دلیل آن است، اصولیون اصل برائت جاری می سازند و به نظر می رسد در این خصوص تفاوتی میان مسائل تکلیفی فردی و مسائل محوری در نظام سازی اجتماعی دینی وجود نداشته باشد؛ در حالی که اخباری ها در این مسائل، احتیاط را در پیش می گیرند. مهم ترین محور استدلال اصولی ها در جاری ساختن اصل برائت در مسائلی که فقدان نص در خصوص آنها وجود دارد، این است که خداوند بندگان را مکلف و در نهایت بازخواست در مورد چیزهایی که برای آنها معلوم و روشن نکرده، نخواهد کرد.

اشکال عمده ای که در حوزه مواجهه با مسائل در عرصه اجتماعی وجود دارد، خاک خوردن متون نقلی مهمی است که نقش کلیدی و مهمی می توانند در این عرصه داشته باشند. این امر باعث می شود که فرآیند شناخت ، تحلیل و بررسی یک مسئله مستحدثه تنها با تکیه بر منابع محدودی که تمسک به آنها برای رسیدن به درجه اجتهاد کافی است، صورت بگیرد. روشن است که در چنین شرایطی که گزاره های نقلی بسیاری در حاشیه باقی مانده و رجوعی به آنها صورت نمی گیرد، تصور بر سکوت شارع در خصوص این مسائل است که در نهایت منجر به جاری ساختن اصل برائت می شود.