چهارچوب آموزه های مبارزه با فقر در اسلام

سیستم عجیبی توی روایات در مورد شکل درمان فقر وجود دارد.

در مورد قرض:

• از یک طرف روایات انسان را از اظهار درخواست و سوال از دیگران منع می کنند. یعنی تا جایی که راه دارد انسان بهتر است از دیگران درخواست مالی نکند. مثلا قرض گرفتن گفته اند مکروه است. بهتر است انسان تا جایی که می تواند از دیگران درخواست قرض نکند. اما از سوی دیگر چقدر تاکید شده است به دیگران قرض دهید:مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْسطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون.

• از سوی دیگر عدم قرض به دیگران در صورت استطاعت مورد نکوهش قرار گرفته است: مَنِ احْتاجَ إِلَیْهِ أَخوهُ الْمُسْلِمُ فى قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللّه  عَلَیْهِ ریحَ الْجَنَّةِ؛ کسى که برادر مسلمانش در قرضى به او نیاز پیدا کند و او بتواند قرض بدهد و چنین نکند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى کند.(من لا یحضر الفقیه ج4 ، ص15)

• از یک سو در صورت تاخیر در بازپرداخت قرض سفارش و تاکید به مهلت دادن شده است: مَنْ أَرادَ ان تُسْتَجابُ دَعْوَتُهُ و َأَنْ تُکْشَفَ کُرْبَتُهُ فَلْیُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ. هر کس مى خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد. (نهج الفصاحه ص759 ، ح2961)

•  از سوی دیگر در مورد کسانی که قرض می گیرند اما نسبت به بازپرداخت آن خود را متعهد نمی دانند، تعابیر سختی به کار رفته است:رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: دزدان سه گونه اند کسی که زکات نپردازد، کسی که مهریه زنان را حلال شمارد، و کسی که قرض کند و نیت پرداخت آن را نداشته باشد. یا این که فرموده اند هر کسی که بتواند بدهی خود را بپردازد اما آن را به تاخیر بیندازد، هر روزی که می گذرد گناه باج گیر برایش می نویسند.

در مورد انفاق مثل کلیات بالا وجود دارد. البته در مورد انفاق چون بازپرداخت مطرح نیست فقط دو موضوع سفارش به انفاق و عدم سوال از مردم مورد توجه قرار می گیرد:

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله: إنّ الصَّدَقةَ لا تَحِلُّ لِغَنِیٍّ و لا لِذِی مِرَّةٍ سَوِیٍّ، إلاّ لِذِی فَقرٍ مُدقِعٍ أو غُرمٍ مُفظِعٍ، و مَن سَألَ الناسَ لِیُثرِیَ بهِ مالَهُ کانَ خَموشا فی وَجهِهِ یَومَ القِیامَةِ و رَضْفا یَأکُلُهُ مِن جَهَنَّمَ، فَمَن شاءَ فَلْیُقِلَّ و مَن شاءَ فَلْیُکثِرْ .( کنز العمّال :16548)

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: صدقه (زکات) نه براى بى نیاز و توانگر حلال است و نه براى کسى که بدنى سالم و نیرومند دارد، مگر براى کسى که مبتلا به فقر خوار کننده، یا قرضى کمر شکن باشد. هرکه براى افزودن بر دارایى خویش، دست سؤال سوى مردم دراز کند، در روز قیامت آن مال خراشى باشد بر چهره او و سنگ تفتیده اى که آن را از آتش دوزخ مى بلعد؛ پس اینک هرکه خواهد گو با اندک مال خویش بسازد و هرکه خواهد گو [با گدایى] بر دارایى خویش بیفزاید.