سبک زندگی شاکرانه

انسان آفریده شد و وقت امتحان. آفریدگار دستور داد بر آدم سجده کنید. ملائکه اطاعت امر کردند، شیطان نکرد. گفتگویی بین او و آفریدگار رد و بدل شد که سرانجامش شد رانده شدنش از درگاه الهی. آخرین جملات شیطان در درگاه الهی هم تهدید او بود برای اغوای بنی بشر: به عزتت ای خدا انسان را بدبخت می کنم.

قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعینَ (ص 82)

در چند مورد خود شیطان استثنائاتی می­زند که این دسته از انسان ها را نمی توانم بدبخت کنم؛ یکی از آنها عباد مخلَص هستند که در دو مورد از آنها یاد کرده است: إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ (ص83 - حجر40) این مورد را هم خود خداوند فرموده که عبادش از جمله افراد خارج شده از سیطره شیطان هستند: إِنَّ عِبَادِى لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ وَ کَفَى‏ بِرَبِّکَ وَکِیلًا (اسراء 65) اما استثنای دیگری هم در قرآن آمده که اگر انسان این گونه بود کار شیطان کارساز نیست! استثنایی که تولید کننده نوعی از سبک زندگی است: سبک زندگی شاکرانه!

قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنىِ لَأَقْعُدَنَّ لهَُمْ صرَِاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ (16) ثُمَّ لاََتِیَنَّهُم مِّن بَینْ‏ِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمَانهِِمْ وَ عَن شَمَائلِهِمْ وَ لَا تجَِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ (17 اعراف)

شیطان قول داده است که بر مسیر هدایت (صراط مستقیم) انسان بنشیند و از هر سو و جهت در جهت گمراهی انسان تلاش کند. «چون راه خدا امرى است معنوى ناگزیر مقصود از جهات چهارگانه نیز جهات معنوى خواهد بود نه جهات حسى.» (المیزان، ج‏8، ص36) کسانی که زندگی شاکرانه دارند، قوای شیطان در آنها راهی ندارد. سبک زندگی شاکرانه نقطه مقابل سبک زندگی شیطانی است.

مفهوم سازی سبک زندگی شاکرانه، در دو بعد و دو سطح بایستی انجام شود. از آنجایی که رویکرد نگارنده بیشتر ناظر به کسب وکار و مباحث مرتبط با آن است، زاویه دید و برشی که از این مفهوم در این نوشتار ارائه می شود، رنگ و بوی اقتصادی دارد. با این توضیح می توان گفت که تعاملات رفتاری در حوزه کسب و کار را می توان با مبنا قرار دادن مالکیت به دو دسته تقسیم کرد: تعاملات و سبک رفتاری در حوزه کسب مالکیت و تعاملات و سبک رفتاری در حوزه اعمال مالکیت.

شکل زیر ابعاد سبک زندگی را از منظر کسب و کار به همراه برخی از موضوعاتی که ذیل هر بعد باید مورد توجه قرار گیرد، نشان می دهد.

البته علامه طباطبایی در تفسیر المیزان شاکرین و مخلصین را در اصل یک گروه می دانند: مخلصین هم کسانی هستند که براى خدا خالص شده باشند یعنى خداوند آنان را براى خود خالص کرده است و جز او کسى در آنان نصیبى ندارد. اما شاکرین کسانی هستند که در هر نعمتى طورى تصرف نموده و قولا و فعلا به نحوى رفتار مى‏کنند که نشان مى‏دهند این نعمت از ناحیه پروردگارشان است. چنین کسانى به هیچ چیزى از ناحیه خود و دیگران بر نمى‏خورند مگر اینکه قبل از برخوردشان به آن و در حال برخورد و بعد از برخوردشان به یاد خدایند و همین به یاد خدا بودن‏شان هر چیزى دیگرى را از یادشان برده، پس اگر حق معناى شکر را ادا کنیم برگشت معناى آن به همان مخلصین خواهد بود. (ترجمه المیزان، ج‏8، ص38)

در حوزه بازتعریف و بازسازی سبک زندگی در نگاه اول دو نوع رویکرد می توان اتخاذ کرد: رویکرد مسئله محوری و بخشی، رویکرد مبنایی و کلی گرایی. در رویکرد مسئله محور مسائل حوزه سبک زندگی که در کشور در حال حاضر پررنگ هستند و به چشم می آیند مورد مطالعه قرار می گیرد. مثلا اگر همین الان از دانشگاهیان دغدغه مند پرسیده شود که مهم ترین مسئله سبک زندگی در کشور چیست، قطعا جواب اکثریت مسئله پوشش و حجاب خواهد بود. فعلا کاری به درستی یا نادرستی گزاره گفته شده ندارم، اما این یک نوع نگاه به مسئله سبک زندگی است. نگاه مسئله محور، مقطعی است. امروز مسئله پوشش است و فردا مسئله دیگر. اما نگاه دیگر مبنا قرار دادن مفاهیم و ارزش هایی است که نقش کلیدی در اصلاح سبک زندگی دارند. به نظر می رسد شکر یکی از این مفاهیم است که البته تبیین مفهوم سبک زندگی شاکرانه پژوهش مفصلی می طلبد.

خلاصه کلام این که به نظر می رسد مفهوم شکر یکی از مفاهیم کلیدی و بنیادین در حوزه سبک زندگی باید مورد توجه و دقت قرار گیرد. سبک زندگی که بتواند جامعه را در مسیر هدایت قرار دهد و در مقابل قوای باطل و شیطانی بایستد سبک زندگی شاکرانه است.